LITL ROK – Američka administracija plasirala je priču da je u Banjaluci u toku etničko čišćenje i masakr više hiljada nesrba koji podsjeća na Srebrenicu, proizlazi iz depeša iz oktobra 1995. godine, a koje su deklasifikovane u Predsjedničkoj biblioteci Bila Klintona.
Po svemu sudeći, radi se o manipulaciji stavljanja Banjaluke u kontekst nespornih masovnih srpskih zločina u Srebrenici, najvjerovatnije radi odvraćanja pažnje od bošnjačko-hrvatske ofanzive i pripreme diplomatskog terena za Dejton.
Jednu od depeša od 10. oktobra 1995. pod naslovom „Demarš ministru Milutinoviću zbog etničkog čišćenja u Banjaluci“ potpisuje Rudolf Perina, otpravnik poslova Ambasade u Beogradu, koji je telefonirao Milanu Milutinoviću, tadašnjem ministru spoljnih poslova Jugoslavije, i izrazio mu „žestoku ljutnju“ Vašingtona zbog etničkog čišćenja u Banjaluci.
„Optužbe idu dotle da se govori o pet hiljada muslimana koji su nestali bez traga. Ako je to istina, to jedino može podsjetiti na masakre poput onog u Srebrenici. Protjerivanje muslimanskih civila ne može se poreći jer je dokumentovano na televiziji skoro svake večeri. Takvi zločini su brutalni“, rekao je Perina Milutinoviću. Dalje se ističe da je Milutinović izrazio šok i nevjericu i da prvi put čuje o tome.
Milutinović „Nezavisnim“ ističe da se ne sjeća da ga je Perina ikad informisao o zločinima u Banjaluci.
„Jedino čega se ja sećam u vezi s Banjalukom jeste da smo slali depeše da se zaustavi Tuđmana da ne zauzme Banjaluku“, rekao je Milutinović.
Bilo kako bilo, u narednim depešama američke administracije Srebrenica, Žepa i Banjaluka spominju se u istoj rečenici i u istom kontekstu. Recimo, u razgovorima s Miloševićem spominju se zločini u Srebrenici i Banjaluci, zatim da UN traži odobravanje pristupa novinarima u Srebrenicu i Banjaluku, a traži se i pokretanje istrage o nasilju u Srebrenici i Banjaluci. Više rezolucija i dokumenata iz UN-a iz oktobra govori o zločinima u Srebrenici, Žepi i Banjaluci, a povremeno se spominje i Sanski Most.
„Njemački stalni predstavnik u UN-u je izrazio zabrinutost za sudbinu nesrba koje je opkolila armija bosanskih Srba u Srebrenici, Žepi i Banjaluci“, navodi se u drugoj američkoj depeši od 7. oktobra pod naslovom „Nepoznata sudbina nesrba u Srebrenici, Žepi i Banjaluci“.
U nastavku depeše, prilično stidljivo, sugeriše se da njemački predstavnik zapravo ne vjeruje ovim izvještajima jer se radi o medijskim navodima te da traži detaljan izvještaj Vlade Jugoslavije. Nakon njega, navodi se u depeši, riječ uzima Medlin Olbrajt, američki ambasador u UN-u.
„Ambasador Olbrajt je rekla da je teško dobiti bilo kakve informacije od Vlade Jugoslavije. Podržala je njemački prijedlog da Sekretarijat pripremi izvještaj Savjetu o svemu što zna o kršenju ljudskih prava u Srebrenici, Žepi i Banjaluci“, navedeno je.
Ipak, nakon što se slegla diplomatska prašina, u intervjuu američkom Kongresu iz oktobra 1996, čije smo izvode objavili i 2013. godine, Olbrajtova spominje zločine u Srebrenici, dok Banjaluku nije spomenula nijednom. Voren Kristofer, američki državni sekretar, je u intervjuu Kongresu 1996. Banjaluku spomenuo samo jednom u kontekstu rakete tomahavk koja je pogodila jedan komandni centar u blizini grada. Ričard Holbruk i Kris Hil takođe nisu spominjali bilo kakvo etničko čišćenje u Banjaluci. Oni su, upravo suprotno, govorili o humanitarnoj krizi u gradu u oktobru 1995, više od 200.000 srpskih izbjeglica, te naporima da zaustave hrvatsku vojsku da uđe u grad. Holbruk je rekao da je postojala opasnost da Hrvati etnički očiste između 600.000 i 700.000 Srba koji su u tom regionu živjeli oduvijek. Ni o kakvim masovnim zločinima ili etničkom čišćenju u Banjaluci u tom periodu niko ništa nije rekao.
Za razliku od depeša s početka teksta, u kojima se o zločinima nad Srbima u BiH u to vrijeme ništa ne govori, CIA je prilično otvoreno govorila o hrvatskim zločinima nad Srbima. Na primjer, u dokumentu CIA iz 29. decembra 1995. godine deklasifikovanom 2013. govori se da oko Banjaluke hrvatska vojska i bosanski Hrvati sistematski sprovode politiku spaljene zemlje, te da je uništeno skoro pola Mrkonjić Grada i Šipova.
„Holandski vojnici u Srebrenici prodavali oružje“
Holandske trupe su tokom angažmana u Srebrenici prije pada enklave prodavale oružje, iskazivale manjak discipline, izražavale desničarske stavove i loše tretirale žene u svojim redovima, navedeno je u jednoj od američkih depeša od izvora iz Ministarstva odbrane Holandije.
„Iako bi izvještaj (MO Holandije) mogao politički naštetiti ministru odbrane Vurhovu, posmatrači u MO ne vide visok rizik da bi mogao biti prisiljen na ostavku“, navedeno je u pomenutoj depeši, koja je iz 13. oktobra 1995.
Istaknuto je i da su Holanđani ćutali o srpskim zločinima u Srebrenici jer su se plašili reakcije Srba i za bezbjednost svojih trupa prilikom njihovog povlačenja.
Napadi NATO-a na Srbe imali ograničen uspjeh
NATO snage izvele su 816 napada na položaje srpske protivvazdušne odbrane, fiksnih vojnih ciljeva i teškog naoružanja, istaknuto je u depeši od 30. oktobra 1995.
„Većina napada bila je uspješna, mada je povremeno bilo ograničenja operacija zbog lošeg vremena. Vojska bosanskih Srba brzo je odgovorila na ove napade.
Broj teškog artiljerijskog naoružanja oko Sarajeva nije značajno redukovan, a PVO bosanskih Srba ostala je funkcionalna“, navedeno je u izvještaju.
Istakli su da su centri vazdušnog osmatranja i javljanja oko Banjaluke uništeni, a komunikacioni centri značajno redukovani.
