Talibani, odnosno „studenti“ na paštunskom jeziku, pojavili su se početkom 1990. godine u sjevernom Pakistanu nakon povlačenja sovjetskih trupa iz Avganistana.
Prvi put su se istakli u graničnoj oblasti sjevernog Pakistana i jugoistočnog Avganistana 1994. godine.
Obećali su da će se boriti protiv korupcije i unaprijediti bezbjednost a u to vrijeme mnogi Avganstanci su bili umorni od bahatosti i međusobnih sukoba mudžahedina tokom građanskog rata, javlja Bi-Bi-Si.
Smatra se da su se talibani prvi put pojavili u vjerskim školama, koje je uglavnom finansirala Saudijska Arabija, propovjedajući tvrdu struju islama.
Oni su sproveli sopstvenu strogu verziju šerijata i uveli brutalna kažnjavanja. Muškarci su tjerani da puštaju brade, a žene su morale da nose burku koja im pokriva cijelo tijelo.
Talibani su zabranili televiziju, muziku i bioskope, a nisu odobravali ni obrazovanje devojaka.
Iz jugozapadnog Avganistana brzo su proširili svoj uticaj.
Do 1998. imali kontrolu nad gotovo 90 odsto Avganistana
U septembru 1995. zauzeli su pokrajinu Herat, koja se graniči sa Iranom, a tačno godinu dana kasnije avganistansku prestonicu Kabul, svrgnuvši režim predsjednika Burhanudina Rabanija, jednog od utemeljivača avganistanskih mudžahedina, koji su se opirali sovjetskoj okupaciji.
Do 1998. talibani su imali kontrolu nad gotovo 90 odsto Avganistana.
Optuživali su ih za različita kršenja ljudskih prava i kulturološka nedjela.
Jedan od ozloglašenih primjera dogodio se 2001. godine, kad su talibani počeli da uništavaju poznate skulpture Bude u Bamijanu u centralnom dijelu Avganistana.
Pakistan poricao da podržava talibane
Pakistan je više puta poricao da podržava talibane, ali, kako navodi Bi-Bi-Si, nema sumnje da su se mnogi Avganistanci koji su se u početku pridružili pokretu, školovali u vjerskim školama u Pakistanu.
U jednom trenutku oni su postali prijetnja koja bi mogla da destabilizuje Pakistan iz područja koja su kontrolisali na sjeverozapadu zemlje.
Jedan od najpoznatijih napada pakistanskih talibana dogodio se u oktobru 2012. godine, kada su pokušali da ubiju pakistansku učenicu Malalu Jusufzai u gradu Mingori. Jusufzai, koja se oporavila od teškog ranjavanja, postala je aktivistkinja za prava žena, a 2014. dobila je Nobelovu nagradu za mir.
Velika vojna ofanziva dvije godine kasnije, nakon masakra u školi u Peševaru, kada je ubijeno više od 140 osoba, uglavnom djece, smanjila je uticaj talibana u Pakistanu, dodaje Bi-Bi-Si.
Štitili Osamu bin Ladena i odbili njegovo izručenje
Talibani su štitili vođu terorističke mreže Al Kaide Osamu bin Ladena i odbili da ga izruče, pa su mjesec dana poslije napada izvedenih 11. septembra, SAD pokrenule vazdušne napade na Avganistan.
Do prve nedjelje decembra srušen je talibanski režim.
Mnogi visoki talibanski čelnici navodno su se sklonili u pakistanski grad Kuetu, odakle su vodili operacije.
Uprkos sve većem broju stranih vojnika, talibani su se postepeno vratili, a zatim proširili svoj uticaj u Avganistanu, čineći ogromne dijelove te države nebezbjednim, dok se nasilje u zemlji vratilo na nivo koji nije viđen od 2001.
Bilo je mnogo napada talibana na Kabul, a u septembru 2012. izvršili su akciju na NATO kamp Bastion.
Neuspjeli pregovori
Nada u postizanje mira pregovorima pojavila se 2013. godine, kada su talibani objavili planove za otvaranje kancelarije u Kataru.
Međutim, nepovjerenje sa svih strana ostalo je veliko i nasilje se nastavilo.
U avgustu 2015. talibani su priznali da su više od dvije godine prikrivali smrt svog vođe Mule Omara, koji je navodno umro zbog zdravstvenih problema u bolnici u Pakistanu.
U septembru je grupa rekla da su unutrašnje borbe okončane i okupila se oko novog vođe Mule Mansoura, koji je bio zamjenik Mule Omera.
U to vrijeme preuzeli su kontrolu nad glavnim gradom jedne pokrajine, Kunduzom, strateški važnim mjestom, prvi put nakon poraza 2001. godine.
Mula Mansour ubijen je u napadu američke bespilotne letelice u maju 2016. a nasledio ga je njegov zamjenik Maulvi Hibatulah Akundzada, koji je i dalje na čelu talibana.
Imaju do 85.000 boraca
Poslije američko-talibanskog mirovnog sporazuma iz februara 2020. godine činilo se da su talibani promjenili taktiku i sa složenih napada na gradove i vojna utvrđenja prešli na talas ciljanih ubistava.
Čini se da su mete – novinari, sudije, mirovne aktivistkinje, žene na pozicijama – sugerisale da talibani nisu promjenili svoju ekstremističku ideologiju, nego samo strategiju.
Smatra se da su sada brojčano jači nego u bilo kom trenutku otkad su svrgnuti 2001. godine, navodi Bi-Bi-Si.
Prema nedavnim procjenama NATO-a, talibani imaju do 85.000 boraca.
Zarada oko 1,5 milijardi dolara godišnje
Grupa možda zarađuje čak 1,5 milijardi dolara godišnje, što je ogroman porast u poslednjoj deceniji. Nešto od toga dolazi preko droge – Avganistan je najveći proizvođač opijuma na svijetu, a većina opijumskog maka – koji se koristi za heroin – uzgaja se u oblastima pod kontrolom talibana, navodi Bi-Bi-Si.
Talibani zarađuju novac i oporezujući ljude koji putuju preko njihove teritorije i preko poslova kao što su telekomunikacije, električna energija i minerali.
Strane zemlje, uključujući Pakistan i Iran, negiraju da ih finansiraju, ali se, kako dodaje britanski javni servis, smatra da to rade privatna lica iz regiona.
