Profesor ustavnog prava iz Banjaluke Milan Blagojević rekao je da Ustav Republike Srpske svojim postojanjem dokazuje jedinstvo kritične mase ovdašnjeg stanovništva u vezi sa Srpskom kao neupitnom vrijednošću i garantom opstanka srpskog naroda na ovim prostorima, ne samo u biološkom smislu, već i kao državotvornog i političkog naroda.
Blagojević je, povodom navršavanja 29 godina godina od usvajanja prvog Ustava Srpske, rekao Srni da je jedna od funkcija ustava konstituisanje i stvaranje države, te da je taj najviši pravni akt važan u istoriji Srpske jer su njime položeni temelji za organizovanje državnih institucija i organa, uz definisanje njihovih funkcija.
„U normativnom smislu izvršena je i konstitucionalizacija državne vlasti. Donošenjem Ustava Srpske prije 29 godina izvršena je i legitimizacija Republike u odnosu na njeno stanovništvo i državljane, ali i prema drugim državama i međunarodnim organizacijama, pri čemu je to legitimisanje pravno verifikovano Dejtonskim mirovnim sporazumom kao izvorom međunarodnog prava“, podsjetio je Blagojević.
On je rekao da je time Srpska, zahvaljujući i svom ustavu, dobila međunarodnopravno priznanje i afirmaciju, kao federalna jedinica sa svojim državnim nadležnostima određenim Ustavom BiH.
„Sve to su činjenice koje nisu važne samo za prošlost i sadašnjost Srpske, već i za njenu budućnost, u kojoj taj ustav treba da nastavi vršiti jednu od svojih važnih funkcija, a to je integrativnA“, naveo je Blagojević.
Kada je riječ o povremenim najavama političkih faktora o usvajanju novog Ustava Srpske, Blagojević je istakao bi za Republiku to bilo najbolje, ali da u ovom trenutku na tom planu ne postoji istinska politička volja i snaga u vlasti i opoziciji.
„Što se tiče potrebe izmjena važećeg Ustava, nju bi prije svega trebalo učiniti u pravcu jačanja i čuvanja ustavnopravne pozicije Srpske. U tom smislu smatram da bi u što skorije vrijeme trebalo dopuniti Ustav sa dvije važne odredbe. Jedna se odnosi na proglašenje vanrednog stanja u Srpskoj, a druga na dodatne ustavne garancije za očuvanje njenih ustavnih nadležnosti“, pojasnio je Blagojević.
Kada je riječ o prvom prijedlogu, Blagojević je rekao da je važećim Ustavom Srpske propisano da predsjednik Republike za vrijeme ratnog i vanrednog stanja, kojeg proglase institucije BiH, donosi uredbe sa zakonskom snagom i o pitanjima iz nadležnosti Narodne skupštine ako ona ne može da se sastane, na prijedlog Vlade ili po sopstvenoj inicijativi.
Blagojević je istakao u vezi s tim da predsjednik Srpske, nakon što sasluša mišljenje predsednika Narodne skupštine, donosi uredbe sa zakonskom snagom i o pitanjima iz nadležnosti parlamenta Srpske.
„Kao što vidite, prema sadašnjem stanju našeg Ustava, predsjednik Republike može donositi uredbe sa zakonskom snagom samo kada vanredno stanje proglase institucije BiH /Parlamentarna skupština BiH i Predsjedništvo BiH/, a ne i kada to stanje proglasi Narodna skupština. Stoga bih ovu ustavnu odredbu trebalo dopuniti tako da glasi – predsjednik Republike za vrijeme ratnog i vanrednog stanja, koje proglasi Narodna skupština, odnosno institucije BiH, ako Narodna skupština ne može da se sastane, na prijedlog Vlade ili po sopstvenoj inicijativi i nakon što sasluša mišljenje predsjednika parlamenta Srpske, donosi uredbe sa zakonskom snagom i o pitanjima iz nadležnosti Narodne skupštine. Time će predsjedniku Republike biti omogućeno da uredbe sa zakonskom snagom donosi i onda kada vanredno stanje proglasi Narona skupština, a ne samo kada to učine institucije BiH, kako inače sada piše u Ustavu Srpske“, pojasnio je Blagojević.
U vezi sa svojim drugim prijedlogom izmjena Ustava Srpske, Blagojević smatra poželjnim da se ugradi odredba prema kojoj Srpska svojim krivičnim zakonodavstvom propisuje krivična djela kojima se štite njene ustavne nadležnosti od njihovog neustavnog prenošenja na bilo koji drugi nivo vlasti u BiH ili izvan nje.
„Time bi i snagom Ustava bilo naloženo Narodnoj skupštini da u Krivičnom zakoniku Srpske propiše krivično djelo neovlašćenog prenošenja ustavnih nadležnosti Republike. I to ovako – Ko bez odluke ili protivno odluci Narodne skupštine prenese u cjelini ili djelimično neku ustavnu nadležnost Republike na bilo koji drugi nivo vlasti u BiH ili izvan nje, kazniće se zatvorom od dvije do 12 godina. Ako je ovo djelo učinjeno iz nehata, učinilac će se kazniti zatvorom od jedne do osam godina“, precizira Blagojević.
Na pitanje poštuje li se dovoljno Ustav Srpske i vodi li se računa o njemu prilikom donošenja raznih akata, Blagojević je rekao da ustavnog nepoštovanja ima u praksi.
On na tom planu izdvaja primjer iz decembra 2020. godine, kada je stupio na snagu Zakon o faktoringu Srpske.
„Naime, članom 55. stav 4. tog zakona zabranjeno je sudovima da rješavaju u upravnom sporu pune jurisdikcije sporove iz te oblasti, odnosno zabranjeno im je da oni meritorno riješe takve slučajeve koje dobiju u rad po tužbi stranke. To je neustavan način ograničavanja sudske vlasti, jer sudovi saglasno članu 113. stav 3. Ustava Srpske imaju ustavno pravo da rješavaju o zakonitosti konačnih pojedinačnih akata kojima državni organi i organizacije koje vrše javna ovlašćenja rješavaju o pravima ili obavezama. Dakle, ovom ustavnom odredbom, niti bilo kojom drugom odredbom Ustava Srpske, sudovima nije zabranjeno da rješavaju i u upravnom sporu pune jurisdikcije u bilo kojoj oblasti, tako da je zabrana iz člana 55. stav 4. Zakona o faktoringu školski i udžbenički primjer kršenja Ustava“, rekao je Blagojević.
Dana 28. februara navršava se 29 godina od donošenja prvog Ustava Republike Srpske, jednog od najvažnijih konstitutivnih akata, koji su bili osnov za njeno stvaranje.
Prvi hrabar korak srpskih poslanika u Sarajevu i njihova istorijska odluka da osnuju Skupštinu srpskog naroda označili su stvaranje Republike.
Skupština srpskog naroda u BiH osnovana je 24. oktobra 1991. godine, nakon što su 14. oktobra srpski poslanici preglasani u Skupštini tadašnje SR BiH.
Skupština je raspisala plebiscit o ostanku srpskog naroda u tadašnjoj zajedničkoj državi Jugoslaviji na kojem su se Srbi u BiH gotovo 100 odsto izjasnili za tu opciju.
Muslimani i Hrvati nisu priznali rezultat plebiscita, poslije čega su svi srpski poslanici iz svih stranaka u Skupštini SR BiH nastavili rad u Skupštini srpskog naroda i počeli donošenje akata kojima je konstituisana Republika Srpska.
Od desetak konstitutivnih akata koji su ustavnopravna osnova za stvaranje Republike Srpske dva su najbitnija – Deklaracija o proglašenju Republike Srpske i Ustav Republike Srpske.
Skupština srpskog naroda BiH Deklaraciju je donijela 9. januara 1992, a Ustav 28. februara 1992. godine.
Jednoglasno usvojen na temeljima Deklaracije o osnivanju, prvi Ustav Republike Srpske garantovao je punu ravnopravnost i jednakost naroda i građana Republike.
Kao najviši konstitutivni pravni akt utvrdio je tip uređenja, sistem organizacije vlasti i sve druge poluge sistema, a istog dana donesen je i Ustavni zakon koji je omogućio njegovu primjenu i funkcionisanje same Republike.
Ustav je donesen s prvobitnom namjerom da se spriječi prerano priznanje BiH i da se međunarodni faktori upozore i urazume da počnu da vode ozbiljne razgovore o unutrašnjem uređenju BiH, jer ono koje je postojalo po Ustavu BiH iz 1974. nije moglo održati unutrašnji mir i nacionalnu ravnotežu.
Ustav je najvažniji dokument koji potvrđuje kontinuitet postojanja i funkcionisanja demokratskih institucija i državotvornosti Republike Srpske u okviru BiH.
Najviši pravni akt Republike Srpske, koji je uz određene amandmane i danas na snazi, donesen je prije izbijanja tragičnih sukoba i jednostranog bošnjačkog i hrvatskog proglašenja nezavisnosti BiH.
Dio odredbi Ustava rađen je autonomno u Narodnoj skupštini, a dio je nametala međunarodna zajednica. Među izmjenama su i one koje su se odnosile na ograničavanje nadležnosti Srpske u korist zajedničkih organa BiH, kao i uspostavljanje Vijeća naroda.
Skupština srpskog naroda radila je u Sarajevu od 24. oktobra 1991. godine, sve dok joj nije onemogućen rad i zaprijetila fizička opasnost za poslanike i funkcionere.
Tokom marta 1992. godine Skupština je svoje sjedište dislocirala na Pale, gdje je nastavljen njen rad i dalje konstituisanje Republike Srpske.
