BANJALUKA – Evropska centralna banka (ECB) je na sjednici održanoj 22. decembra prošle godine donijela, prema mišljenju većine relevantnih ekonomskih analitičara, „istorijsku odluku“, navodi se u analizi Kancelarije vodećeg ekonomiste Centralne banke (CB) BiH.
Naime, svih 25 članova Upravnog odbora ECB-a usaglasilo se da je uvođenje mjera tzv. kvantitativnog olakšavanja – popuštanja (QE) u monetarnoj politici ECB-a, a u cilju sprečavanja deflatornih tendencija i oživljavanja ekonomske aktivnosti u evrozoni, neophodan i validan instrument monetarne politike. S obzirom na to da prethodno kreirana politika radikalne štednje nije dala očekivane rezultate, ECB je odlučila da aktivira tzv. tešku artiljeriju. Kako se navodi u ovoj analizi, odluka o uvođenju mjera kvantitativnog popuštanja podrazumijeva da će u sistem, počevši od marta ove godine pa do septembra 2016. godine, biti ubrizgavano mjesečno 60 milijardi evra, odnosno sveukupno 1,14 triliona evra. Ovaj poduhvat, kako je navedeno u analizi, samo je orijentaciono ograničen na septembar 2016. godine, a ukoliko do toga vremena ne pokaže adekvatne efekte, postoji mogućnost njegovog produžavanja, pišu Nezavisne novine.
Inače, program podrazumijeva kreiranje novčane mase i „ubrizgavanje likvidnosti“ u ekonomski sistem kroz prošireni program otkupa obveznica, kako javnog, tako i privatnog sektora. Kupovina obveznica sprovodiće se prema kapitalnom učešću pojedinih nacionalnih centralnih banaka u ECB-u, dok će 20 odsto kupovina biti centralizovano uz podjelu rizika između ECB-a i nacionalnih centralnih banaka.
Kako se navodi, osnovni cilj programa je podsticaj investiranju i potrošnji. U suprotnom, bez oživljavanja investicija i tražnje, evrozona gotovo sigurno ulazi u maticu deflacionog toka, na čijim se rubovima već nalazi od decembra prošle godine, koji kasnije ne bi mogla kontrolisati i uz nesagledive posljedice koje bi uslijedile po njenu ekonomsku strukturu i političku stabilnost.
„Jedan od indirektnih ciljeva je dostizanje ciljne stope inflacije od oko dva odsto, kao neuporedivo manjeg zla od deflacije. Ovim je evrozona pribjegla mjerama koje već duže vremena, od nastanka krize 2008. godine, sprovode SAD, Engleska i Japan“, stoji u analizi. Međutim, pitanje je da li će ovaj program biti tako uspješan kako se, barem za sada, pokazao uspješnim u SAD, te Engleskoj i samo djelimično u Japanu.
„Ovaj program i jeste na neki način kopija modela koji su koristile SAD u svom nastojanju da pokrenu oporavak privrednih aktivnosti. Isti oni analitičari koji ovaj program ECB-a smatraju neophodnim, istovremeno ga smatraju i nedovoljnim, te da sam za sebe, bez sprovođenja strukturnih reformi i prilagođavanja i daljeg disciplinovanog sprovođenja mjera štednje u javnoj potrošnji, neće dati očekivane rezultate“, navedeno je u ovoj analizi. Nadalje, efikasnost sprovođenja ovog programa biće suočena s procesom usaglašavanja ECB-a i 19 nacionalnih centralnih banaka evrozone, što je proces koji troši vrijeme, a bitna karakteristika upravljanja u kriznim situacijama nije decentralizacija odlučivanja i upravljanja, nego naprotiv, visoka centralizacija i efikasnost sprovođenja odluka. Izvjesno je da u sklopu ovog programa ECB-a svaka vlada pojedinačno mora dati program koji će biti adekvatan zahtjevima ECB-a, uz jasno definisane ciljeve i očekivane rezultate. Novac iz ovog programa neće moći biti korišten za saniranje postojećih deficita vlada, već isključivo za investicije.
„Dakle, novac iz ovog programa biće u osnovi stavljen na raspolaganje bankama, odnosno privredi koja treba da ojača konkurentnost evropske ekonomije, što je, bez dileme, ključni segment naprijed spomenutog neophodnog strukturnog prilagođavanja“, ističu iz Kancelarije vodećeg ekonomiste CB BiH. U osnovi, logika funkcionisanja ovih mjera je da ECB kreira novac kupovinom obveznica, a da tako kreiran novac vrši pritisak na snižavanje kamatnih stopa, dok se kompanije zadužuju i investiraju pod povoljnim uslovima, a pojedinci takođe. Dalje, intenziviranjem investiranja povećava se nivo zaposlenosti, kreira se nova tražnja, zatim rastu plate realnog sektora, potrošnja, a raste i agregatna tražnja, te dolazi do realnog rasta ekonomske aktivnosti i BDP-a.
„Ovo povećava profite kompanija i motivaciju za dalja ulaganja, uz dodatno kreiranje radnih mjesta i kontinuiranog rasta tražnje, uzrokuje rast javnih prihoda, a kombinovano sa štednjom u javnom sektoru smanjuje se pritisak na otplatu javnih dugova, te se snižava fiskalna presija“, navodi se u analizi i dodaje da je rezultat oporavak ekonomije uz pojavu ekonomski prihvatljive, „zdrave – kontrolisane“ inflacije.
Prema njihovim riječima, kretanja na valutarnim tržištima, koja se ovih dana već nazivaju i „ratom valutama“, samo su posljedica mjera koje nacionalne ekonomije sprovode u nastojanju da ožive ekonomski rast na svojim područijima. Poznato je da se međuvalutarni odnosi u osnovi formiraju u odnosu na kretanja nivoa ponude i potražnje za određenim valutama u kombinaciji s realnim proizvodnim sposobnostima i konkurentnošću određenih ekonomija. Tako je, kada su Federalne rezerve u SAD pokrenule program intenzivnog ubrizgavanja novca u ekonomski sistem (program QE1), dolar u samo mjesec dana oslabio prema evru za 15 odsto.
Međutim, kada su u drugoj polovini 2014. Federalne rezerve najavile obustavljanje programa, dolar je počeo jačati, odnosno počeo se oporavljati. U Japanu se, nakon pokretanja istovjetnog mehanizma 2010. godine, desilo isto, došlo je do naglog slabljenja jena u odnosu na evro. „Slabljenje evra u odnosu na dolar počelo je onog momenta kada je postalo jasno da ECB neće moći izbjeći uvođenje mjera ubrizgavanja novca u privredu evrozone. Njihova efektivna implementacija najvjerovatnije će uzrokovati dalje slabljenje evra, pogotovo u odnosu na dolar“, stoji u ovoj analizi. Međutim, slabljenje evra za ekonomije evrozone nije loša vijest, jer će to evropsku robu učiniti atraktivnijim za inostrane uvoznike, Evropu atraktivnijom kao turističku destinaciju, sve u svemu povoljno će uticati na tzv. kreiranje inostrane tražnje za evropskom robom i uslugama.
Sa druge strane, u analizi se navodi da će konvertibilna marka (KM), s obzirom na njenu fiksiranost za evro, podijeliti njegovu sudbinu kada je u pitanju njen odnos prema drugim valutama.
„KM će svakako slabiti prema američkom dolaru i drugim značajnijim valutama. Ovo bi za bh. ekonomiju, uz njeno prilagođavanje i brže restrukturiranje, moglo da ima pozitivan efekat“, ističe se u analizi i dodaje da će za inostrane uvoznike van evrozone, bh. robu i usluge postati znatno atraktivnije. Isto tako, planirane mjere ECB-a, koje bi trebalo da dinamiziraju ekonomiju EU, takođe će pozitivno uticati na bh. ekonomiju. Naime, uz organizovaniji pristup i osmišljene strategije nastupa na inostranim tržištima, izvoz, koji je u uslovima postojećeg makroekonomskog modela pitanje „opstanka“ domaće ekonomije, mogao bi dobiti dodatni zamah i značajno uticati na dinamiziranje domaće privredne strukture.
