Godišnjica Prvog svjetskog rata u svijetu nije iskorišćena da se Srbiji dodjeli uloga glavnog krivca. Filmski i TV programi u Engleskoj, Njemačkoj i Austriji kao da su prepisani iz naših udžbenika. Car Vilhelm prikazan kao čovjek koji patološki mrzi Srbe
Nasuprot očekivanjima koja smo mogli da steknemo posle više od godinu dana upozoravanja da će godišnjica Prvog svjetskog rata u svijetu biti iskorišćena da se Srbiji dodjeli uloga glavnog krivca za njegovo izbijanje, ono što smo do sada mogli da vidimo od filmskog i televizijskog programa u Engleskoj, Njemačkoj i Austriji pruža nam sliku koja ponekad izgleda kao da je prepisana upravo iz srpskih udžbenika istorije.
Dva do sada najuspješnija projekta – Bi-Bi-Sijeva serija „37 dana“ i njemačko-austrijski film „Atentat u Sarajevu 1914“ – krivicu, smjelije čak i od nekih ovdašnjih istoričara, smještaju u Berlin i u Beč. A Srbi se, posle mnogo vremena, na filmu umjesto kao loši momci prikazuju kao mali narod koji se bez svoje volje i namjere našao između čekića i nakovnja velikih sila.
Prelistavajući i analizirajuću nove knjige i radove stranih istoričara o uzrocima Prvog svjetskog rata, gotovo sve novine u zemlji mjesecima su tragale za primjerima istorijskog revizionizma. Malo je onih koji su se okrenuli televiziji i filmu da bi stekli sliku o tome kako javnost Engleske, Njemačke, Austrije, Francuske… sto godina kasnije vidi početak do tada najvećeg sukoba u istoriji čovječanstva. A ma koliko neka istoriografska knjiga bila bestseler, uticaj koji ima daleko je manji od onog koji će ostvariti makar i prosječno gledana televizijska serija.
Serija „37 dana“ dio je velikog projekta Bi-Bi-Sija koji ima namjeru da čitavim nizom filmova, serija, radio drama i dokumentarnih serijala u naredne četiri godine obilježi stogodišnjicu Velikog rata. U tri epizode ova mini-serija bavi se uzrocima rata i diplomatskom krizom tokom 37 dana (od atentata do njemačke objave rata Francuskoj) koja je dovela do svjetskog sukoba, iz engleskog i njemačkog ugla. Već na samom početku u razgovorima britanskih ministara dvaput se ističe kolika je ludost bila ideja nadvojvode Franca Ferdinanda da posjeti Sarajevo na Vidovdan. Edvard Grej, britanski ministar spoljnih poslova, kaže da je efekat te posjete bio kao kada bi britanski kralj otišao u Dablin u vojnoj uniformi na Dan svetog Patrika. O liku Gavrila Principa i ostalih mladobosanaca scenarista i reditelj serije odnose se u najmanju ruku sa razumjevanjem, iako im se pripisuje namjera da Bosnu priključe Velikoj Srbiji (o jugoslovenstvu mladobosanaca i činjenici da među njima nisu bili samo Srbi, nema pomena).
Njemački car Vilhelm prikazan je kao čovjek koji gotovo patološki mrzi Srbe, čak u jednoj sceni to bukvalno i izgovara („Mrzim Srbe. Svi ih mrzimo, naravno. Znam da je to grijeh, ali njih je nemoguće ne mrziti.“). Upravo on je prikazan kao glavni krivac koji slabu Austriju i još slabijeg austrijskog cara pritiska da što prije napadnu Srbiju, nadajući se da se Rusija, Francuska i Britanija neće umješati u rat. Da bi to učinio, spremno optužuje srpsku vladu da je umješana u atentat iako za to nema dokaza. I sam Ferdinand opisuje se kao arogantan čovjek koji je Srbe smatrao inferiornima.
Kada Austrija uputi ultimatum Srbiji, Edvard Grej i ostali britanski ministri, pa čak i njemački kancelar u jednoj sceni, jasno govore da je riječ o ponižavajućem dokumentu koji nijedna suverena država ne bi mogla da prihvati. A kada se srpska vlada složi sa svim zahtjevima (u stvarnosti odbila je samo jedan – da austrougarska policija vrši istragu u Srbiji) austrijski ambasador bez ikakvih argumenata u slijepom bijesu govori da njegova država nije zadovoljna i da će svejedno napasti. Jedini lik koji je u seriji prikazan kao veći negativac od kajzera Vilhelma jeste njemački general Moltke, koji sve vrijeme spletkari da bi sukob sa Srbijom pretvorio u rat sa Rusijom i Francuskom.
Serija ne propušta da prikaže ni predrasude koje o Srbiji vladaju u Velikoj Britaniji tog doba. Tako na jednoj večeri supruga nekog od britanskih diplomata sa prezirom naziva Srbe varvarima i nasilnicima koji uživaju da ubijaju kraljeve i sa još većim prezirom poredi Srbiju sa Irskom.
Dok se serija „37 dana“ bavi prije svega britanskim nastojanjima da se rat izbjegne, film Andreasa Prohaske „Atentat u Sarajevu 1914“ u koprodukciji nemačke ZDF, austrijske ORF i Češke televizije, kako mu i ime kaže, direktnije se bavi sarajevskim atentatom i njegovim učesnicima. Dramatične događaje od atentata do napada na Srbiju pratimo kroz lik doktora Lea Pfefera, koji je bio istražni sudija zadužen da otkrije istinu o ubistvu nadvojvode. Tako bar on misli na početku ovog filma, koji se, pored istorijske potke, drži obrazaca detektivskog filma. Pfefer se, međutim, brzo sukobljava sa austrijskim vlastima kojima cilj nije istina već rat.
Film ide toliko daleko da ostavlja mogućnost da je čak general Oskar Poćorek, koji je upravljao Bosnom, želeći rat sa Beogradom, sam odgovoran za atentat. Bilo tako što je namjerno smanjio obezbjeđenje ili možda čak tako što ga je organizovao.
Srbija, prema Prohaski, nema nikakvu odgovornost ni za atentat, a kamoli za rat. Mladobosanci su prikazani sa blagonaklonošću, kao idealisti koji su branili svoj narod od nametnute vlasti.
ADVOKAT I “SJENE“
Dva domaća filma koja se bave atentatom u Sarajevu iščekuju se sa nestrpljenjem. Prvi je „Branio sam mladu Bosnu“ Srđana Koljevića, čiji je glavni junak Rudolf Cistler, advokat koji je po službenoj dužnosti branio Gavrila Principa i mladobosance. Iako je planirano da film bude premijerno prikazan 28. juna, zbog dobro poznate situacije u srpskoj kinematografiji, pitanje je kada će se to desiti. Na sajtu IMDB kao datum početka prikazivanja filma trenutno stoji 2016. godina. Drugi projekat je daleko skromniji, ali isto tako zanimljiv – kratki film „Sjene“ Miloša Ljubimirovića (njegov master rad na FDU), koji se bavi sudbinom Gavrila Principa u tamnici „Terezin“ u kojoj je služio kaznu i u kojoj je umro.
FILMOVI U SFRJ
U Jugoslaviji su snimljena dva filma koja su se direktno bavila sarajevskim atentatom. Prvi je „Sarajevski atentat“ Fadila Hadžića iz 1968. a drugi, daleko zapaženiji, istoimeno ostvarenje Veljka Bulajića u jugoslovensko-njemačko-čehoslovačkoj koprodukciji iz 1975. godine. Internacionalni naziv filma bio je The day that shook the world (Dan koji je uzdrmao svijet), a Franca Ferdinanda igrao je Kristofer Plamer.
(Novosti online)
